Stel jij jezelf wel eens de vraag: ‘Waarom wil ik dit onderzoek doen? Is het in het belang van de patiënt? Of doe ik het om mezelf gerust te stellen? Of om mijn eigen nieuwsgierigheid te bevredigen?’ Doelmatige zorg begint met het stellen van vragen. Dat moet elke aios tijdens de opleiding leren, vinden prof. dr. Laurents Stassen en aios Thomas Schok. Stassen is projectdirecteur van het Bewustzijnsproject. Schok, vicevoorzitter van De Jonge Specialist, zit als afgevaardigd bestuurslid in de stuurgroep van het Bewustzijnsproject.
Het Bewustzijnsproject: een vaag project van een boeddhistisch centrum?
Stassen: “Integendeel. Het Bewustzijnsproject gaat over het nuchtere, scherpe vermogen om afwegingen te maken die de kwaliteit van de patiëntenzorg ten goede komen.”
Schok: “Het gaat om een way of thinking, een ingebakken bewustzijn. Vandaar de naam Bewustzijnsproject. Doel van het project is om aios doelmatig te leren denken en werken.”
Doelmatig: dat riekt naar discussies over kille euro’s.
Stassen: “Doelmatigheid staat niet voor ‘goedkopere zorg’. Kostenbesparing is niet de insteek van dit project, hoewel het wel een resultaat van doelmatig werken kan zijn. We willen aios leren bewust om te gaan met de beschikbare middelen en bijbrengen wat de impact van hun handelen kan zijn. Doelmatigheid betekent: heldere afwegingen maken, tot beargumenteerde keuzes komen, jezelf vooraf de vraag stellen: wat voegt deze behandeling of dit onderzoek toe? Dat is niet alleen in geld uit te drukken, maar ook in resultaten als patiënttevredenheid, kwaliteit en veiligheid.”
Schok: “Het is wel de realiteit waar we mee moeten dealen: je geeft als arts publiek geld uit. Dat verplicht je tot zorgvuldigheid en verantwoord gedrag. Niet zomaar een scan aanvragen of nog maar eens een labje prikken. Alles wat je doet kost geld, dus je moet bewuste beslissingen nemen.”
Stassen: “Voor mij ligt doelmatige zorg leveren al besloten in de eed van Hippocrates: ‘Ik zal nooit mensen kwaad doen’. Ondoelmatig handelen is mensen kwaad doen. Zo zie ik dat.”
Schok: “Door alle medische ontwikkelingen kunnen we steeds meer doen. Maar is het zinvol? En wil de patiënt dat wel? Ik kreeg laatst een vrouw doorgestuurd voor het verwijderen van een tumor in haar dikke darm. Toen ze tegenover me zat, zag ik een hoogbejaarde dame in kwetsbare gezondheid. Ik zei tegen haar: ‘Ik ben erbij gehaald door collega’s, ze vragen of ik een operatie bij u wil doen.’ Ze antwoordde: ‘Maar dat wil ik helemaal niet!’. Doelmatigheid zit ook in gesprekken met de patiënt. Samen de risico’s afwegen tegen de baten en de mogelijke gevolgen voor de kwaliteit van leven.”
Hoe leer je aios doelmatig te denken?
Stassen: “Voorbeeldgedrag van opleiders en supervisoren is essentieel. Tijdens mijn eigen heelkunde-opleiding heb ik veel gehad aan twee chirurgen die me trainden om kritisch te zijn, om geen overbodige onderzoeken aan te vragen. Stilstaan bij wat je doet en gewoon je gezonde verstand gebruiken. Enorm inspirerend.”
Schok: “Maar er zijn ook specialisten die werken volgens het motto: ‘We behandelen tot het gaatje’. Die vinden het lastig om te stoppen voordat ze al het mogelijke hebben ingezet. Wat scheelt is dat er bij grote ziektebeelden multidisciplinair overleg is. Ook al is de ene arts wat minder bezig met doelmatigheid, dan is er altijd wel een ander die vraagt: ‘Moeten we dit wel zo doen? Of kan het ook anders?’ Ik denk dat de samenwerking tussen disciplines vanzelf al een kritischer grondhouding en meer doelmatigheidsbewustzijn met zich meebrengt.”
Is het voor aios ook belangrijk om te weten wat alles kost?
Schok: “Ja, het is zeker goed dat aios inzicht krijgen in kosten en financiële stromen in de zorg. Als je op dit moment aan een willekeurige aios vraagt: ‘Weet jij wat het kost wat je net hebt gedaan?’, dan heeft hij daar waarschijnlijk geen antwoord op. Terwijl doelmatigheid daar wel mee begint: als je weet wat de prijs is van onderzoeken en interventies, ga je je vanzelf al afvragen of ze echt nodig en nuttig zijn.”
Schok vervolgt: “Van mij mag kosteninzicht trouwens wat verder gaan: geef elke arts wekelijks een overzicht van de onderzoeken die hij of zij heeft aangevraagd. En ga dan onderling vergelijken en bespreken: waar zitten de verschillen, is het nodig om er iets aan te veranderen? Op DOT-niveau gebeurt dat al wel, maar nog niet op het niveau van de individuele aios. Zelf zou ik daar wel voor open staan. Natuurlijk niet als er een negatieve beoordeling volgt als jij de meeste kosten hebt gemaakt, maar met als insteek: wat kunnen we leren van de verschillen? Ik vind het eigenlijk raar dat wij niet weten wat ons uitgavenpatroon is. In andere sectoren moet je immers ook je performance laten zien, inclusief je financiële resultaten.”
Zijn er nog andere manieren om aios doelmatigheidsbewustzijn bij te brengen?
Stassen: “In onze regio, de OOR ZON, hebben we de afgelopen jaren al volop geëxperimenteerd met manieren om doelmatigheidsbewustzijn teweeg te brengen. Een hele mooie manier is om aan nieuwe aios te vragen: ‘Wat kan volgens jou beter?’. Vaak nemen ze uit andere ziekenhuizen een schat aan ervaringen mee. Het is zonde om daar als vakgroep niet voor open te staan; elke nieuwe aios komt binnen met gratis advies. Vervolgens gaan de aios aan de gang met één concreet verbeterproject.”
Schok: “Dat doen wij in ons ziekenhuis ook. Een ‘Verwonder- en verbeterproject’ heet dat. Heel leerzaam. Eén van de uitkomsten van zo’n project is bijvoorbeeld dat we niet langer lijnen voor voeding en antibiotica prikken op een dure OK, maar in de voorbereidingsruimte. Frisse verbeterideeën komen vaak vanuit de aios zelf. Ik denk dat vakgroepen daar nog veel te weinig gebruik van maken. Laat aios het zelf bedenken én uitvoeren, die kracht moeten ze juist benutten!”