Genomineerd voor de Doelmatigheidsprijs 2018
Probleemstelling

Patiënten die grote (abdominale) chirurgie ondergaan hebben vaak hoogcomplexe zorg nodig en worden in het ziekenhuis intensief verzorgd door verpleegkundigen. Na ontslag wordt deze zorg thuis vaak voortgezet door mantelzorgers. Op deze rol zijn die mantelzorgers meestal niet voorbereid. De overgang van het ziekenhuis naar de thuissituatie is dan ook groot. Dit draagt mogelijk bij aan het hoge percentage ongeplande heropnames dat we bij deze patiënten zien.

Academisch Medisch Centrum Amsterdam
Auteur: Marthe Schreuder

Het actief betrekken van mantelzorgers tijdens ziekenhuisopname is hierin een onbenutte kans. Wanneer we deze mantelzorgers meer vertrouwd kunnen maken met de zorg die in de thuissituatie van hen gevraagd wordt, kan dit leiden tot een soepeler verlopend ontslag en daarmee de kans op ongeplande (onnodige) heropnames verkleinen. Daarnaast zou de mantelzorger al ín het ziekenhuis bij kunnen dragen aan een voorspoediger postoperatief herstel voor de patiënt, doordat zij kunnen helpen bij verpleegkundige handelingen waarvan we weten dat die de kans op postoperatieve complicaties kunnen verminderen. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan vroege mobilisatie, mondhygiëne en ademhalingsoefeningen wat kan leiden tot minder longontstekingen (ICOUGH study, Cassidy MR et al, 2013), of oriënterende maatregelen om zo de kans op een delier te verminderen (CareWell program, Bakker FC et al. 2014).

Doelstelling
  1. Verbeteren van kwaliteit van zorg:
  • Verminderen van het aantal (zorgsensitieve) complicaties
  • Verminderen van het aantal ongeplande heropnames na ontslag
  • Patiënt- en familiegecentreerde zorg
  1. Kostenreductie door een reductie in het aantal complicaties en ongeplande heropnames
Plan van aanpak
  1. Ontwikkelen en implementeren van een programma voor mantelzorgers om hen actief te betrekken bij de zorg tijdens ziekenhuisopname.Het mantelzorgprogramma werd samengesteld op basis van literatuuronderzoek, focusgroepen met verpleegkundigen, en een groepsdiscussie met chirurgen. Het programma bestaat uit de volgende componenten:
  • Rooming-in (optioneel)
  • Aanwezigheid bij de artsenvisite
  • Geschreven informatie
  • Training door verpleegkundigen
  • Hands-on participatie bij mobiliseren, ademhalingsoefeningen, mondhygiëne, samen aan tafel eten en cognitieve/oriënterende maatregelen
  • Afhankelijk van de zorgeisen van de patiënt en wensen en vaardigheden van de mantelzorger kon de mantelzorger ook helpen bij andere zorgtaken (bijvoorbeeld de verzorging van wonden, drains, sondevoeding aankoppelen of fraxiparine prikken)
  1. Pilotstudie om de haalbaarheid en acceptatie van dit mantelzorgprogramma te onderzoeken onder mantelzorgers, patiënten en ziekenhuispersoneel.Deze pragmatische studie werd verricht onder patiënten die een oesofagus- of pancreasresectie ondergingen. Patiënten die een mantelzorger beschikbaar hadden en die beide wilden meedoen aan het programma vormden de interventiegroep (20 patiënten). Patiënten die niet aan het programma wilden of konden deelnemen werden gevraagd voor de controlegroep (20 patiënten). Middels registratielijsten werd bijgehouden bij welke activiteiten de mantelzorger participeerde. Patiënten en mantelzorgers vulden vragenlijsten in bij opname, bij ontslag en 4 weken na ontslag. Hierbij werd ook de belasting voor de mantelzorger middels de CarerQol-7d uitgevraagd.
  1. Evaluatie en optimaliseren van het programma.Enkele maanden na aanvang werd onder artsen en verpleegkundigen een survey gehouden gericht op o.a. tevredenheid, tijdsinvestering en verbeterpunten voor het programma. Ook in de vragenlijsten voor patiënten en mantelzorgers werden verbeterpunten geïnventariseerd.
  1. Valideren van (kosten-)effectiviteit van het mantelzorgprogramma.Momenteel zijn wij in navolging van onze pilot bezig met het opzetten van een multicenter studie (stepped-wedge design) om de effectiviteit van dit mantelzorgprogramma op klinische uitkomsten van de patiënt en kosten-effectiviteit vast te stellen.
Behaalde resultaten

Op de afdeling chirurgie in het AMC zijn twee speciale mantelzorgkamers ingericht met extra faciliteiten. Dit zijn kamers in een huiselijke sfeer met een extra bed voor de mantelzorger. Verpleegkundigen werden getraind in het actief betrekken van mantelzorgers in de zorg.

Onze pilotstudie liet zien dat het programma haalbaar is. Alle participanten voltooiden het programma. Patiënten in de interventiegroep leken frequenter te mobiliseren, tanden te poetsen en ademhalingsoefeningen te doen. Patiënten en mantelzorgers in de interventiegroep waren meer tevreden met de ziekenhuisopname dan patiënten in de controlegroep (mediaan rapportcijfer 9 (IQR 8-10) versus 7 (IQR 7-8) in de controlegroep).  Van de mantelzorgers gaf 95% aan beter voorbereid te zijn voor ontslag, ook zou 95% van hen het programma aan anderen aanbevelen. Mantelzorgers vonden het programma niet te zwaar. We zagen een (niet-significante) trend naar minder heropnames (n= 4 versus n= 7), minder pneumonieën (n=0 versus n=3) en een kortere gemiddelde opnameduur (12 dagen, SD ±6,  versus 14 dagen, SD ± 11) in de interventiegroep.  Het totaal aantal complicaties was gelijk in beide groepen (n= 11/20; 55%).

Evaluatie / borging

Uit de evaluatie onder patiënten, mantelzorgers, verpleegkundigen en artsen kwamen verschillende verbeterpunten naar voren die wij gebruikt hebben om de logistiek op onze afdeling te verbeteren. Het belangrijkste verbeterpunt was het scheppen van duidelijke verwachtingen voor zowel de mantelzorger als de verpleging. Hierop hebben we de informatie die mantelzorgers vooraf kregen verbeterd en werden er werkafspraken gemaakt over het afstemmen van taken tussen mantelzorger en verpleegkundige. Ook hebben wij hierop een app gemaakt voor de mantelzorger, die overzichtelijke en toegankelijke informatie geeft en tegelijk de registratie van activiteiten faciliteert voor voortzetting van het project op grotere schaal.

Het actief betrekken van mantelzorgers is inmiddels geïmplementeerd op de afdeling chirurgie van het AMC. Ook op andere afdelingen binnen het AMC worden er op basis van dit project nieuwe mantelzorgkamers ingericht.