Genomineerd voor de Doelmatigheidsprijs 2018
Probleemstelling
Patiënten met een beperkte levensverwachting door een (chronische) ziekte gebruiken vaak veel medicijnen. Enerzijds is dit onvermijdelijk gezien de noodzaak tot verlichting van de vaak aanzienlijke symptoomlast. Anderzijds is dit afwendbaar omdat er veel medicijnen zijn waarmee in een eerder stadium is begonnen in het kader van behandeling of preventie van al dan niet chronische ziekten.
ErasmusMC
Auteur: Eric Geijteman
Veel medicijnen binnen deze laatste groep zijn ‘potentieel overbodige medicijnen’, omdat zij vanwege de beperkte levensverwachting en veranderende lichaamsfuncties van de patiënt medisch gezien niet meer zinvol zijn. Bovendien kan het continueren van medicijnen schadelijke bijwerkingen hebben en het innemen van overbodige medicatie de patiënt onnodig belasten. Tot slot gaat het gebruik van overbodige medicijnen gepaard met soms hoge kosten (Kutner, 2015).
Doelstelling
- Inzicht krijgen in de perspectieven van artsen, patiënten en hun naasten wat betreft het gebruik van potentieel overbodige medicijnen in de laatste fase van het leven en en nagaan hoe het komt dat dergelijke medicijnen vaak tot vlak voor het overlijden worden gecontinueerd.
- Heldere, in de praktijk goed bruikbare handvatten ontwikkelen voor het veilig stoppen van overbodige medicijnen in de laatste fase van het leven waardoor optimale farmacotherapeutische zorg kan worden gewaarborgd.
Plan van aanpak
In een samenwerkingsverband met onderzoeksgroepen van het Radboudumc en VUmc is ten behoeve van doelstelling 1 een dossier-, interview- en vragenlijstonderzoek verricht. We onderzochten 179 dossiers van overleden patiënten. We interviewden 17 patiënten met een ingeschatte levensverwachting van minder dan drie maanden. Daarnaast interviewden we 12 naasten, 20 medisch specialisten en 12 huisartsen. Voor het vragenlijstonderzoek werden 500 medisch specialisten en 500 huisartsen uitgenodigd om een vragenlijst met stellingen en vignetten in te vullen.
Voor het bereiken van doelstelling 2 willen wij het effect onderzoeken van het toepassen van geautomatiseerde ‘clinical rules’. We zullen nagaan wat het effect is op de kwaliteit van leven van de patiënt, op het gebruik van potentieel overbodige medicatie, op complicaties en op de overleving. Daarnaast willen wij het effect meten op de zorgkosten. Hiervoor wordt een stepped wedge cluster gerandomiseerd interventieonderzoek uitgevoerd onder patiënten met een levensverwachting van maximaal drie maanden en minimaal twee weken.
Behaalde resultaten
Het dossieronderzoek bevestigde dat het gebruik van potentieel overbodige medicatie in de laatste levensfase niet zeldzaam is. Het interviewonderzoek liet zien dat artsen zich vaak onvoldoende bewust zijn van de mogelijkheid om overbodige medicijnen in de laatste levensfase. Daarnaast missen artsen richtlijnen die ondersteunend zijn bij het staken van potentieel overbodige medicijnen. Patiënten gaven aan open te staan om overbodige medicijnen te stoppen. Dit komt overeen met onderzoek onder patiënten met multimorbiditeit (Reeve, 2013). Het vragenlijstonderzoek had een responspercentage van 37%. De meerderheid van de respondenten was het eens met de stelling dat patiënten in de laatste fase van het leven te veel medicijnen gebruiken. De respondenten waren erg verdeeld over het stoppen van medicijnen voor chronische ziekten. Een reden voor het continueren van medicijnen die ook naar voren kwam uit het vragenlijstonderzoek was dat er onvoldoende bewustzijn lijkt te zijn van de mogelijkheden om medicijnen te stoppen.
Evaluatie / borging
Uit het interview- en vragenlijstonderzoek kwam onder andere naar voren dat artsen zich onvoldoende bewust zijn van de mogelijkheid van het stoppen van medicijnen en dat zij handvatten missen om het medicijngebruik in de laatste fase van het leven te optimaliseren. Deze resultaten zijn de basis geweest voor het ontwikkelen van handvatten voor het veilig stoppen van medicatie. In een vervolgonderzoek zal het effect worden onderzocht van het gebruik van deze handvatten. Omdat er gebruik wordt gemaakt van geautomatiseerde ‘clinical rules’ is toekomstig landelijk gebruik ervan bij bewezen effect zeer goed mogelijk.
